Het verhaal van mevrouw Joosse-Renes (geïnterviewd op 3 november 2023).
Bij een duik in de Roosendaalse geschiedenis in museum het Tongerlohuys haalt de 81-jarige mevrouw Bonnie Joosse-Renes herinneringen op. Haar vroegste herinneringen zijn die aan een bijzondere episode uit de lokale geschiedenis, namelijk de nadagen van de Tweede Wereldoorlog.
Haar vader, Reinier (ook geschreven als Rijnier) Cornelis Renes, roepnaam René (geboren 9 september 1910), werkte als legerarts voor het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). Hij zou in juni 1940 worden uitgezonden naar Indië. Haar moeder, Margaretha Johanna van Geer (geboren 14 maart 1916), roepnaam Greet, was huisvrouw. Door de oorlog nam hun leven een andere wending. Haar moeders broer, huisarts Van Geer uit Halsteren, gaf het gezin het advies om naar Roosendaal te gaan om daar te gaan werken. Destijds kon men zich in Roosendaal namelijk nog vrij vestigen. Zo geschiedde.
Zodoende werd op 1 december 1941 Bonnie Renes in Roosendaal geboren in het Sint Franciscusgasthuis. Twee jaar later, op 12 april 1943, werd haar broer Johan Maud René, roepnaam Hans, ook in Roosendaal geboren. Ook kwam er op 9 april 1947 een doodgeboren zoon ter wereld. Vader René doet aangifte van zijn doodgeboren zoon, 1949 (geraadpleegd 15 december 2023).
De oorlog had nog meer gevolgen voor de familie. De huisarts die Nispen en Essen bediende, woonde voordat de oorlog uitbrak in Essen. Van de Duitse bezetter moest die, strikt de landsgrenzen volgend, domicilie kiezen. Omdat die ervoor koos om in Essen te blijven wonen, kwam Nispen zonder huisarts te zitten. Daarom werd de vader van Bonnie huisarts in Nispen en verhuisde het gezin daarheen.
Een jeugdherinnering van Bonnie Renes uit hun periode in Nispen is dat ze vanuit Nispen eens per bakfiets tijdelijk gevlucht zijn naar België. De omstandigheden hiervan zijn niet meer duidelijk. Op de vlucht is moeder met de twee kinderen eens in het ziekenhuis geweest, omdat de kleine Hans middenoorontsteking had. Wat daar op de kleine Bonnie indruk heeft gemaakt, is de arts in kaki uniform die een zwarte huiskleur had. Het was de eerste keer dat de kinderen een negroïde man zagen.
Van 26 tot 28 oktober 1944 vond de daadwerkelijke bevrijding van het dorp plaats, die met hevige gevechten gepaard ging. Al was Bonnie nog erg jong, deze gebeurtenissen hebben diepe indruk op haar gemaakt die zij nog lang in haar onderbewuste heeft meegedragen. Rond twaalfjarige leeftijd had zij nog altijd last van een nare droom met een beeld van een gaatjesmuur met vuur erlangs terwijl ze een straat overstak. Haar moeder wist te vertellen dat het een jeugdherinnering bleek te zijn uit 1944, toen er in Nispen zwaar gevochten is. Het gezin had daadwerkelijk hun huis moeten ontvluchten tijdens gevechten, waarbij ze de straat waren overgestoken om te schuilen. Na deze uitleg heeft ze nooit meer last gehad van deze droom.
Tot in 1944 had het gezin in Nispen gewoond in een huis tegenover de molen. Op maandag 23 oktober was er, in de aanloop naar de bevrijding, vanuit Essen een Canadese gevechtspatrouille naar Nispen gekomen bestaand uit vlammenwerpertanks, zogeheten Crocodiles. Die werden in Nispen door Duitse mortieren bestookt. Toen de gevechten begonnen, kon het gezin Renes vanuit het zolderraam van hun woning een lange rij van binnenrijdende tanks zien. Bonnie’s moeder heeft haar dat laten zien, waarbij ze zei: ‘Dit beeld moet je nooit vergeten.’ (Hoewel dat beeld uiteindelijk is vervaagd, zijn de woorden en het indrukwekkende moment inderdaad nooit vergeten.) Het gezin is hun huis uit gevlucht, is de straat overgestoken en vader, moeder en kinderen hebben dagenlang binnen gezeten in de molen, schuilend voor het geweld. Als arts moest haar vader vaak naar buiten toe, zo herinnert zij zich. Ook staat haar nog altijd een beeld voor ogen van soldaten met de helm op hun hoofd en een riempje rond de kin.
In de molen Van Aerden zaten de kinderen onder een tafel en op een kleedje, waar ze van hun moeder op moesten blijven zitten. Het kleine meisje kon van onder de tafel net ver genoeg naar boven reiken om bij een potje vet op de tafel te kunnen. Tijdens het verblijf in de molen kregen ze eens een sinaasappel en chocolade. Chocolade kenden de kinderen echter niet, dus voordat ze het wisten was die gesmolten.
Nispen is bevrijd door de Britse Polar Bears. Deze naam klonk voor het kind als ‘Polen’ en het is dan ook pas veel later door haar begrepen dat het niet om Poolse, maar om Britse soldaten ging. Tijdens en direct na de bevrijding zijn veel mensen naar Roosendaal gevlucht, dat echter al gauw ook onder vuur kwam te liggen.
Direct na de bevrijding is Bonnie’s vader weer voor het KNIL gaan werken. Hij is via Engeland alsnog naar Indonesië geweest om er als arts te werken. Haar moeder is direct met de twee jonge kinderen naar Roosendaal gegaan, waar ze in het huis aan de Dr. Lemmensstraat op nummer 26 zijn gaan wonen. Enkele dagen later kwam ook Roosendaal bij de bevrijding onder vuur te liggen. Maarliefst 580 huizen raakten zwaar beschadigd en 200 huizen werden zelfs geheel verwoest. Ook al was Bonnie nog klein, de beangstigende situatie staat haar nog altijd goed bij: ‘Het vuur vloog door de lucht’. Nadat Roosendaal door de geallieerden op 30 oktober 1944 bevrijd was, was verspreid over de stad militair materieel te vinden. In de Lemmensstraat stonden carriers en tanks. Wat de kleine Bonnie is bijgebleven is de opstaande stoeptegels die door het grote gewicht van de voertuigen omhooggedrukt waren.
Bij de familie Renes waren drie Engelsen ingekwartierd die behoorden tot de Royal Electrical and Mechanical Engineers (REME), het legeronderdeel dat het onderhoud van het materieel van het Britse leger pleegt. Hun voornamen waren Fred, Nobby en Dave. Zij verbleven in de achterkamer van het huis. De baretten maakten indruk op de kleine kinderen. Het contact met de soldaten was zo goed dat Bonnie een uniformknoop met daarop het REME-embleem kreeg toen ze een inktlap aan het maken was. Met de officier heeft de familie na de oorlog nog lang contact onderhouden.
Foto van de Dr. Lemmensstraat anno 1976
In de tijd dat vader van huis was, waakte een Schotse familievriend Doug over het gezin. In de Lemmensstraat hebben ze gewoond totdat vader in 1947 uit Indonesië terugkeerde. Vanaf 1947 is hij nog even legerarts gebleven. Moeder en kinderen zijn in 1948 naar Oud-Vossemeer verhuisd. Vanaf 1 april 1948 ging de jonge Bonnie daar naar school. Kort erna werd het gezin herenigd toen haar vader bij zijn gezin terugkeerde. In Oud-Vossemeer werd Rijnier Cornelis Renes arts en zette hij een eigen praktijk op.
Bronnen
West-Brabants Archief, Overlijdensregister 1949, archiefnummer boz – 0029, Archief van de gemeente Bergen op Zoom – burgerlijke stand, inventarisnummer 419, aktenummer 146.
Robert W. Catsburg, ‘De bevrijding van Nispen’, in: Jaarboek heemkundekring De Heerlijckheijd Nispen 2020, pp. 95-108.
Cees Sep, ‘Oorlog, Bezetting, Bevrijding’, in: Verhalenbank Tongerlohuys, https://www.tongerlohuys.nl/story-bericht/39/oorlog-bezetting-bevrijding, geraadpleegd 15 december 2023.
Samen beleven we meer
Reacties op dit verhaal